و هو قطب العاشقین و غوث الموحدین شیخ المجرد و عارف الموحد، جمال الدین محمد پیری است شوریده جان و صافی ضمیری است شیرین زبان. حاوی فضایل صوری و معنوی و جامع خصایل انسانی و ملکی، مرید جناب پیر مرتضی اردستانی بوده. در خدمت آن جناب تحصیل مراتب معنوی نموده. از اماجد محققین و اعاظم عارفین گردید و مدتی به طریق سیاحت در ولایات گردش گزید. صاحب چندین هزار بیت متین است و مثنویاتش پسندیدهٔ موحدین است به زعم فقیر. پس از جناب شیخ عطار به کثرت نظم و مزید مثنویات معارف آیات کسی از اهل حال نمی‌تواند با وی برابری نماید و با آنکه فقیر، همهٔ منظومات آن جناب را ندیده، زیاده از پنجاه هزار بیت از لآلی آبدار اشعارش را در سلک مرور و مطالعه کشیده و اسامی بعضی از آنها این: کشف الارواح، شرح الواصلین، روح القدس، فتح الابواب، مهر افروز، کنز الدقایق، تنبیه العارفین، محبوب الصدیقین، مفتاح الفقر، مشکوة المحبین، معلومات مثنویات، استقامت نامه، نورٌ علی نور و ناظر و منظور و مرآت الافراد، دیوان قصاید و غزلیات و ترجیعات و غیره. غرض وفات جناب پیر در سنهٔ ۸۷۹، تیمّناً و تبرّکاً قدری از افکار ابکار آن جناب نوشته می‌شود:آنچه من بینم اگر خلق جهان دیدی یقینروز و شب همچون فلک سرگشته وجویاستیزاهد امروز ار بدیدی چشم پرآشوب دوستکی در آن پژمردگی وعدهٔ فرداستیهرکه او مجروح تیر غمزهٔ جانان نشدکافر اصلی گر شیخ است وگر مولاستیمهدی و هادی من جز نور یارم کی بودعاشقان را کار کی با مؤمن و ترساستیچشم در ره دار و جان بیدار و دل در انتظارتا مراد جان ودل ناگه درآید در کنارروی بی رنگی ندیدی، رای یکرنگی گزینزانکه یک رنگان در این ره واصلند ای مردکارای طلبکار معافی اول از خود دور شوچون زخود گردی مبرّا خودنبینی غیر یارخون و غم و درد سوز مبتدیان را بودمنتهی رازدان یافت سکون و قرارهر دل و هر همتی مسکن و جاییش هستزاغ به سرگین پرد باز بَرِ شهریارغوطه خورید ای یلان در تک دریای جانبو که به چنگ آورید آن گهر شاهواربیا بیدار شو جانا اگر داری سر یاریکه دولتها عیان دیدم من اندر سیر بیداریمشو غافل اگر مردی که غفلت خواب می‌آردبغیر از خواب حیوانی فراوان خوابها داریقانع مباش ای دل با حرف قیل و قالیدردی طلب ز مردان با ذوق و کشف حالیرندان و پاکبازان این شیوه نیک دانندتو نام و ننگ داری محروم ازین وصالیدل دید سر زلفی، شد عاشق و شیداییگفتم که چه سرداری، گفتا سر سوداییگفتم که چه می‌بینی کارام نمی‌گیریگفتا که برو واپرس زان دلبر هرجاییعالم همه حیرانندو آشفته و سرگردانجز آنکه تو برهانیش از خویش و به خود خوانیآن سرو روان ز بوستان دگر استوان غنچه دهان ز گلستان دگر استآن عطر فروشی که تو نامش دانیهر روز به شکلی به دکان دگر استاز قید خودی به در دویدن چه خوشستدر عالم بی نشان رسیدن چه خوشستآن روی که رشک زهره و مهر و مه استهر دم به هزار شیوه دیدن چه خوشستدم را دم عشق دان و غم را غم یاربا این دم و غم توان شدن محرم یارهر دل که درو سوز محبت باشدزنهار جدا مبین دمش از دم یارمن در عجبم که هر که خواهد مردنبا خود بجز از کفن نخواهد بردناز بهر چه آزار خود و یار کندو آماده کند آنچه نخواهد خوردنخواهی که ازین ورطه به جایی برسییا بر سر کوی دلربایی برسیعاشق شو و دردمند و رسوای جهانتا بو که ازین خوان به نوایی برسیپس و پیش وجود ای شاه کونینتویی پیدا و روشن عین در عینبجز تو کس ندانم در جهان مننبینم جز رخت در این و آن منکسی کو برگزینندش به عالمدهندش جام زهر و شربت غمسر افرازیت باید در قیامتملامت کش، ملامت کش، ملامتخدا را کم نشین با اهل عادتکه تا پنهان شود روی عبادتبجز آیات عشق اندر جهان نیستدل آگه ولی اندر میان نیستچو گردد شش جهت یک خادم توشود غالب به شیطان آدم تواگر خواهی تو عشق لایزالیبیا در دیده کش خاک جمالیبیاور رزق دل از بهر انسانکه دل بس فارغ است از آب و از ناننباشد به کسی کو فرد نبودنباشد دل که در وی درد نبودبه چشم عاشق و در جان معشوقیکی نوریست روشن در دو صندوقولی کو در دلی شد محوو ناچیزبه دست دل به دامانش در آویززبان اهل در آیات حق استکه دلشان دائماً مرآت حق استحدیث راستان دل می‌پذیرددل از قول کجان بی شک بمیردمگر سوز محبت زین علایقبسوزاند که دل بیند حقایقز ذکر و صوم و خلوت ای طلبکارنبیند کس یقین دیدار دلدارببیند نوری از نزدیک و از دورولی گردد از آن انوار مغرورچو شیطان گردد او خودبین و خود دوستز دنبه روزی‌اش نبود بجز پوستادب باش ای پسر تا نیست گردیادب گردی چو جام عشق خوردیجهان غافل ز فعل و مکر و دستانشنمی‌بینند رویش غیر مستانشخوشا آن دم خنک آن روزگاریکه بیند چشم یاری روی یاریقیامت باشد آن ساعت که مستیبرافشاند به روی دوست دستیقلندروار برخیز از یکی مویکه مویی در نگنجد اندرین کویدرین ره دیدهٔ خونبار خوش بواگر داری دلی خونخوار خوش بوخوشا آن کس که مغزی یافت در پوستکه پیش از مرگ رخ بنمایدش دوستتو بیرون کن ز دل جنگ و کدورتکه بینی ذات رادر سر صورتبدوزد بر دَرَد سازد گدازدگهی ضربت زند، گاهی نوازداگر خواند چو خاک آهسته باشدوگر راند مثال خسته باشدکسی گیرد چو من جانان در آغوشکه سازد هرچه جز جانان فراموشیقین می‌دان که هرچ آن فاش و پیداستاسیر ماست گر زشتست و زیباستکیست انسان آنکه انسش با خداستکه دوایش درد و درد او دواستهر دلی کو نیست دایم دردناکنیست واصل، نیست داخل، نیست پاکهر وصالی کش فراقی در پی استلایق عقل و دل و دانا کی استوصل خواهی از خدا غایب مباششه نبینی غایب از نایب مباشهر دل کو درد عشقش حاصل استواصل است و واصل است و واصل استهستی بنده حجاب بنده استورنه مهر دوست خوش رخشنده استخودشکن شو، خودشکن شو، خودشکنتا رهی از نقص‌های ما و منپاکی ظاهر به آب ظاهر استپاکی باطن به عشق قاهر استزاد مستان چیست نقل است و شرابمنزل حق چیست دل‌های خرابآنکه شد مست از دو چشم مست اومست گردد هرکه گیرد دست اوای خدا بگشا درِ فتح و فتوحتا که عجب علم نکشد شمع روحمایهٔ دوری به حق ذوالجلالنیست غیر از حب جاه و میل مالغیر اهل عشق کز خود رسته‌اندباقیان خود را به قیدی بسته‌اندهرکه خواهد این کباب و این شرابگو بنه سرپیش پای بوترابتا جمالی دید روی و موی اوچشم ترکش دید و شد هندوی اوبه اسم عظیم و به ذات قدیمکه عشق است و بس، هرچه هست ای حکیمبه گیسوی آشفتهٔ پرشکنکه عشق است و بس هرچه هست ای ثمندر این دشت و کشور به هم زد دو بالجهان شد منقش ز زرد و ز آلبه پیش تو عین است و شین است و قافچه گویم چه گویم ز سیمرغ و قافبه جان علی و به روح رسولکه بنمود آن شه به قدر عقولبه آن زلف پرچین که زنجیر ماستبه نور و صفایی که در پیر ماستکه بی عشق و بی درد و بی سوز و آهنیابی نیابی تو پایان راهتو دربند خویش و گرفتار خویشنبینی نبینی رخ یار خویشکزین دم دو صد جان به وامم دهندوزان شمع روشن پیامم دهندبه دستور پروانه پر برزنمچو پروانه خود را بر آذر زنمنبی و ولی ای پسر زینهاریکی دان یکی بین مخیزان غباریکی در دو بین و دو بین در یکینگر تا نیفتی ازین درشکیطلبکار مایی و جویای ماروان چون صدف شو به دریای مامن این پرده آخر به هم بر درمکه در چین زلفش به بند اندرمکس انباز من نیست جز درد منهمین سوز شمع است در خورد منچو پروانه گردی شوی زار شمعکه پروانه داند ره نار شمعچه خوش گفت آن عاشق روزبهکه با درد جانان شب از روز بهحکمت و همت و محبت یارهرکه یابد یقین شود سالارانبیای خدا چنان باشندکه چو خورشید و بی نشان باشنداولیا نیز در دیار علومسیرشان مختلف بود چو نجومآن یکی سوز و ساز جان ودلستوان دگر چاره ساز آب و گلستآن یکی ناظر مقامات استوان دگر پاسبان هر ذات استوان دگر در رقم مجوییدشاو شهید است هان مشوییدشگر بیابید گرد رهگذرشحلقه گردید حلقه گرد درشمرد با همت ای فقیر آن استکه گدای در فقیران استتازه نگاری طلب ای جان ودلتا که روان بگذری از آب و گلچشم ازین نیک و بدی‌ها بدوزهرچه بجز اوست سراسر بسوزای دل آزرده مگو شرح پوستدوست غیور است مجو غیر دوستقامت دلجوی دلارام منبرده به کلی ز دل آرام منگر بگدازی تو گدازی دلمور بنوازی تو نوازی دلمخاک من از حب تو بسرشته‌اندعشق تو درجان ودلم کشته‌اندعشق به هر رو که جمال آوردعالم صورت به زوال آوردهرکه در این بحر شگرف اوفتاددور ز اخبار و ز حرف اوفتادپند من ار نشنوی ای جان ودلزود بود زود که گردی خجلای تو پناه همه جویندگانوی تو زبان همه گویندگانهرچه پسند تو بود آن دهمکانچه عطای تو بود آن نهمزیستن و خوردن و خفتن مبادجز تو و جز ذکر تو گفتن مبادبادهٔ صورت همه جنگ آوردعشق مجاز آرد و رنگ آوردفکر خود و ذکر خود و کار خودجمله فرو ریز بر یار خودآه مکن راه مجو نزد دوستنغز نشین، مغز ببین زیر پوستگنگ به آن دم که دم از وی نزدیا دو سه پیمانه از آن می نزدکور به آن دیده که آن رو ندیدبیدل و بدخوست که آن خو ندیدجادوی مکار ستمکار منغمزه فرو ریخت به آزار منصورت معشوقه که آن جان ماستساغر و پیمانه و پیمان ماستگر بکشد ور بکشد خوی اوستحاکم دل نرگس جادوی اوستجرم ز ما لطف و کرم زان اوستصبر ز ما جور و ستم زان اوستتا به ابد گر ننماید جمالکافرم ار باز نمایم ملالگاه قرار است، گهی بی قراراین چه قرار است که داده است یارهرچه شنیدی و بدیدی نه اوستهرچه گزیدی و گزیدی نه اوستآنان که درین جهان فانیجویند حیات جاودانیاز هستی خویش عار دارندبر دل همه داغ یار دارندهم خانه و یار مقبلان باشهمراه و رفیق بی دلان باشبا هرچه یکی شوی همانیزنهار مباز زندگانیدل وقف نگاه جانفزا کنجان نیز طلب کن و فدا کنچون جان به فدای یار کردینقد دل و دین نثار کردیاز درد برستی و ز درماننی وصل بماند و نه هجراناین منزل و راه مرد باشدمردی که ز خویش فرد باشددانا نشود کسی به تکرارزنهار بکوش و دل به دست آردلهای پر از غبار و آشوبهرگز نشود مقام محبوبالحاد رهی است بی سرانجامبا صورت پخته معنی خاماندر پی هر نظر نظرهاستواندر سر هر سفر سفرهاستای غافل تن پرست تن دوستتا چند رَوی چو سگ پی پوستایمان به حیات جان نداریجز همت آب و نان نداریعارف حیل و حسد ندانددر دیده بجز احد نداندآزار دل کسی نجویدخاری کشد و گلی نبویددل به محبوب ده که زنده شویشه شوی شاه، گر تو بنده شویبندگی کن که زندگی یابیزندگی خود ز بندگی یابیخواجه این مفلسی ز بیکاری استغم و اندوه تو ز بی یاری استمار بینی و یار پنداریگرگِ مرده شکار پنداریچون تو بسیار گول بی حاصلدل نهادند اندرین منزلآخر کار شرمسار شدنددر بر دوست بی وقار شدندفقر تحقیق هست و صورت هستتو مشو مست روی صورت پستعاشق و طالب ملامت باشبری از راحت و سلامت باشعمل خود چو گنج پنهان کندل به دست آر و خانه ویران کنعاشقان جز پی بلا نروندبر سر دار بی رضا نروندگر بدانی حقیقت غم عشقنشوی جز انیس و همدم عشقکس چه داند که چیست عشق ای دلکه نه پیداستش ره و منزلگر چه عمان عشق در جوش استلیک این سرّ نه لایق گوش است