ای جهان دیده بود خویش از تو

هیچ بودی نبوده پیش از تو

در بدایت، بدایت همه چیز

در نهایت نهایت همه نیز

سازمند از تو گشته کارِ همه

ای همه و آفریدگار همه

هرچه هست از دقیقه‌های علوم

با یکایک نهفته‌های نجوم

خواندم و سر هر ورق جستم

چون ترا یافتم ورق شستم

همه را روی در خدادیدم

وی خدایِ همه ترا دیدم

چون ز عهدِ جوانی از درِ تو

به درِ کس نرفتم از برِ تو

همه را بر درم فرستادی

من نمی‌خواستم تو می‌دادی

چه سخن کاین سخن خطاست همه

تو مرایی جهان مراست همه

غرض آن به که از تو می‌جویم

سخن آن به که با تو می‌گویم

بازگویم به خلق خوار شوم

با تو گویم بزرگوار شوم

هرکه خود را چنانکه بود شناخت

تا ابد سر به زندگی افراخت

فانی آن شد که نقش خویش نخواند

هر که این نقش خواند، باقی ماند

هست خوشنود هر کس از دل خویش

نکند کس عمارتِ گلِ خویش

هر کسی در بهانه تیز هش است

کس نگوید که دوغ من ترش است

آن چنان زی که گر رسد خواری

نخوری طعن دشمنان باری

این نگوید سرآمد آفاتش

وان نخندد که هان مکافاتش

آنکه رفق تواش به یاد بود

به از آن کز غم تو شاد بود

آدمی نز پی علف خواری است

از پی زیرکی و هشیاری است

سگ بدان آدمی شرف دارد

که چو خر دیده بر علف دارد

هر که بدخو بود گهِ زادن

هم بدان خو بود به جان دادن

نشندی که آن حکیم چه گفت

خوابِ خوش دید هر که او خوش خفت

چون گل آن به که خوی خوش داری

تادر آفاق بویِ خوش داری

ابلهی بین که از پیِ سنگی

دوست با دوست می‌کند جنگی

تو به زر چشم روشنی و بد است

چشم روشن کن جهان خرد است

آنچه زو بگذری و بگذاری

چند بندی و چند برداری

نیست چون کار بر مراد کسی

بی مرادی به از مراد بسی

گر مریدی چنانکه رانندت

به رهی رو که پیر خوانندت

از مریدانِ بی مراد مباش

در توکل بداعتقاد مباش

یک ره از دیده‌ها فرامش کن

محرم راز گرد و خامش کن

تا بدانی که هرچه می‌دانی

غلطی یا غلط همی خوانی

بنگر اول که آمدی زنخست

آنچه داری چه داشتی به درست

آن بری زان دو مشک ناوردی

کاولین روز با خود آوردی

کوش تا وامِ جمله باز دهی

تا تو مانی و یک ستور تهی

راهرو را بسیجِ ره شرط است

ناقه راندن ز بیم گه شرط است

صحبتی جوی کز نکونامی

در تو آرد نکو سرانجامی

همنشینی که نافه خوی بود

خوب تر زانکه یافه گوی بود

رقص مرکب مبین که رهواراست

راه بین تا چگونه دشوار است

آهنت گرچه آهنیست نفیس

راه، سنگ است و سنگ مغناطیس

آن قدر بار بر ستور آویز

که نماند برین گریوهٔ تیز

چون رسد تنگی ای ز دورِدورنگ

راه بر دل فراخ دار نه تنگ

بس گره کو کلید پنهانی است

بس درشتی که در وی آسانی است

هرکه ز آموختن ندارد ننگ

دُرّ برآرد ز آب و لعل از سنگ

وانکه دانش نباشدش روزی

ننگ دارد ز دانش آموزی

سگ به دانش چو راست رشته بود

آدمی شاید ار فرشته بود

آب حیوان نه آب حیوان است

جان با عقل و عقل با جان است

ره به جان ده که کالبد کند است

بار کم کن که بارگی تند است

مرده‌ای را که حال بد باشد

میلِ جان سویِ کالبد باشد

وانکه داند که اصلِ جانش چیست

جان او بی جسد تواند زیست

خانه را خوار کن خورش را خُرد

از جهان، جان چنین توانی برد

در دو چیز است رستگاریِ مرد

آنکه بسیار داد و اندک خورد

حکم هر نیک و بد که در دهر است

زهر در نوش و نوش در زهر است

کیست کو بر زمین فرازد تخت

کآخرش هم زمین نگیرد سخت

*****