دقيقي، ابومنصور محمد بن احمد (د 367-370ق / 978-980م) شاعر حماسی ـ غنايی دوره سامانی.
زادگاه او را مرو، بخارا، هرات، طوس و بلخ دانسته‌اند، اما بلخي بودن او درست‌تر است.1 ابتدا به خدمت امرايی چغانی ابوسعيد مظفر و ابونصربن علي كه در ماوراءالنهر سكونت داشتند، درآمد و افزون بر آنان امير فخرالدوله از آل محتاج را دراشعار خود ستايش كرد.2 سپس به دربار منصور بن نوح (حك 350-365ق / 961-976م) و نوح بن منصورسامانی (365-387ق / 976-997م) راه يافت و آنان را نيز مدح گفت.3 گويا به امر نوح نظم شاهنامه (گشتاسب‌نامه) را آغاز كرد و 1000 (بنابر روایاتی 1000 تا 20.000) بيت سرود. پيش از پایان گشتاسب‌نامه به دست بنده‌اي به قتل رسيد.4 فردوسي اثر ناتمام او را به پايان برد و آن را در شاهنامه خود گنجانيد.
گشتاسب‌نامه در بيان سلطنت گشتاسب، ظهور زردشت و جنگ مذهبي‌ميان گشتاسب و ارجاسب تورانی است. از دقيقيی قصيده‌ها، غزل‌ها، قطعات و ابيات پراكنده‌ای نيز در كتب تذكره، به ويژه لباب‌الالباب، مجمع‌الفصحا و كتاب‌های ديگر مانند لغت فرس اسدی، تاريخ بيهقی و جز آنها باقی مانده‌است.5 شيوه او در شعر نظير رودكی است و از الفاظ ساده و معانی طبيعيی استفاده كرده است.6 قدرت طبع دقيقی در شعر عاشقانه و تصوير جمال و جلوه طبيعت در مقايسه با گشتاسب نامه درخشش بيشتري دارد.7
مآخذ:
- اقبال آشتياني، عباس. تاريخ مختصر ادبيات ايران. به كوشش ميرهاشم محدث، تهران: هما، 1376، ص 155.
- خانلري (كيا)، زهرا. فرهنگ ادبيات فارسي. تهران: بنياد فرهنگ ايران، 1348، ص 211.
- صفا، ذبيح‌الله. تاريخ ادبيات در ايران. تهران: فردوسی، 1363، ج 1، ص 411.
- فروزانفر، بديع‌الزمان. سخن و سخنوران. تهران: خوارزمي، 1380، ص 29.
- صفا. همان. ج 1، ص 412.
- زرين‌كوب، عبدالحسين. از گذشتة ادبي ايران. تهران: الهدي، 1375، ص224.
- يوسفي، غلامحسين. «ز چندين عاشقانه شعر دلبر»، يادنامة دقيقي طوسي. تهران: شوراي عالي فرهنگ و هنر، 1355، ص 35.
منبع: دانشنامه ایران زمین
گشتاسپ نامه دقیقی از تارنمای کتابخانه آزاد شعر فارسی، ویکی درج گردآوری شده.