سؤال : ابصار خداوند متعال را درک نمی‌کند و تو به خلاف او می‌گویی و آنچه می‌گویی حقیقتش چیست ؟

جواب : بر آن‌چه که گفتیم معنی قول اوست که « درک نمی‌کند او را ابصار و او ابصار را درک می‌کند.» یعنی نیست کسی و نیست بصری با او که او را درک کند. پس اگر جایز باشد که در وجود غیر او باشد، جایز است که غیر او، او را درک کند و خداوند سبحانه و تعالی ما را به قولش تنبیه کرد که :

« ابصار او را درک نکنند.» به این‌که سوای او غیری نیست یعنی غیر او، او را درک نکند بلکه اوست که او را درک می‌کند و او الله است. پس غیری جز او نیست پس او درک کننده‌ای است که برای خودش و به خودش است و نه برای غیر. پس او را ابصار درک نمی‌کند چون‌که ابصاری، جز وجود او نیست و کسی‌که بگوید : همانا آن ابصار او را درک نمی‌کنند به خاطر این‌که آن‌ها محدث هستند و محدث قدیم را درک نمی‌کند و قدیم باقی است، این بعد، بعیدی است. خودش را نمی‌شناسد چون‌که نه شیء و نه ابصاری جز او وجود دارد. پس او و وجودش را بدون وجود ادراکی بدون کیفیّت درک می‌کند و بدون غیرش و برای همین گفتم :

پروردگارم را به او شناختم                         بدون هیچ شک و ریبی

پس ذات من ذات اوست حقیقتاً                     بدون هیچ نقص و عیبی

و هیچ غیری بین این دو نیست                    پس نفس من ظهور کننده غیبی

و کسی که او را به نفس من شناخت                 بدون هیچ امتزاج و شوبی

واصل شدم به وصال محبوب                     بدون هیچ بعدی و قربی

و نایل شدم عطای صاحب قدم را                 بدون هیچ منّتی و سببی

و برای او نفس من فانی نشد                      و باقی نماند برای او دومی

لیکن به تحقیق که عاری شده از تو               از عبدی و از ربی