حکیم ناصر خسرو
جامع الحکمتین
بخش ۲۷ - اندر فرق میان مدرک و ادراک
قلم
چینش
وسط چین
راست چین
چپ چین
قلم
ایران سنس
نستعلیق
وزیر
نازنین
تیتر
گلدان
گل
دست نویس
شکسته
مروارید
نیریزی
ثلث
Tahoma
رنگ
اندازه
ارتفاع
سایه
رنگ
تیرگی
وضوح
افقی
عمودی
زمینه
نسبت
1:1
9:16
رنگ
تصاویر پیش فرض
اندازه
متناسب شود
برش داده شود
وضوح
حذف تصویر زمینه
حاشیه
اندازه
رنگ
گردی گوشه
متن
دانلود
می توانید متن را اصلاح نمایید:
میان مدرک و ادراک فرق باید کرد اگر شدست کس از خواب غافلی بیدار این سوال چنانست که همی گوید میان اندر یابنده و اندر یافتن فرق چیست و سوم را کآن اندر یافته است نتوانست گفتن. و مدرک اندر یابنده چیزست و ادراک فعل اوست اعنی اندر یافتن، و مدرک آنست که مر اورا اندر یابند.و این همچنانست که کسی گوید میان فاعل و میان فعل فرق کن.و فاعل آن باشد که فعل ازو پدید آید چو درودگر، و فعل او درودگریست که آن اندر نفس اوست، و تخت آنست که درودگری برو پدید آمدست. پس حکما گفتند که فعل میانجیست میان فاعل و میان مفعول، و فعل همیشه یا اندر ذات فاعل باشد بقوت یا بر ذات مفعول باشد بفعل.و فعل را بذات خویش قیام نیست، اعنی درودگری یا اندر نفس درودگر باشد پوشیده یا بر ذات تخت باشد ظاهر. پس همچنین ادراک که آن فعل مدرک است یا اندر مدرک است پوشیده یا اندر مدرک است بهم شده. و مدرک جوهر نفس مردمست، و ادراک او مر چیزها (را) بپنج حاست است از بیننده و شنونده و بوینده و چشنده و بساونده، و مر نفس را پنج قوت است از بهر آنک ادراک این پنج مدرک را که هر یکی از آن پنج قوت را جای اندر زیر آن آلت است که آن رگست بدان توان یافتن. یکی قوتش بیننده است، و مر او را جای اندر میانه سیاهی چشم است بزیر آن پوست روشن که هر که بچشم کسی اندر نگه کرد، صورت خویش را اندرو ببیند، و مر او را بدین سبب مردمک چشم گویند، از بهر آنک اندر یافتن دیدنیها از رنگها و شکلها که این بر طبیعتهاست وز حرکت ها مر نفس را بدین قوت است که زیر آن معدن است که گفتیم و این قوت مر صورتهاء جسمی را بپذیرد و مر آن را پیش حاس کلی برد کة آن نفس است و نفس مر آن را بمیانجی این قوت بشناسد و تصور کندش و تمیز کند تا بداند کآن رنگ چه چیز بود و شکل چه چیزی بود. و همچنین دیگر قوت نفس کآن شنوایی است، جای آن اندرسوراخ گوش است از بهراندر یافتن آوازها معنی دار و بی معنی را، و صورت آواز و سخن موج هواست نادیدنی بخلاف مدرک حاست بیننده، و آنچه این حاست نیز اندر یابد از محسوسات خویش، آنرا براستی پیش حاس کلی برد که آن نفس است، تا نفس مر آن را تمیز کند. و همچنین بدیگر قوت که آن چشنده است، جای اندر زیر پوست سر زبان است از بهر یافتن مژه ها را و آنچ این حاست اندر یابد نیز بخلاف آنست که آن دو حاست اندر یافتست که پیش ازین یاد کردیم، و مدرک خویش را این حاست نیز بنفس رساند که خداوند این قوت ها اوست. و همچنین چهارم قوت نفس که مدرک اوست قوت بوینده است، و جای این قوت اندر سوراخهاء بینی است سپس پرده ئی که مغز سپس آن پرده است، و این حاست مر بویها را اندر یابد که آن نه دیدنی است و نه شنودنی و نه چشیدنی، و آنچ این حاست اندر یابد از مدرکات خویش، نیز مر آن را بنفس رساند که حس کلی مر او راست. و پنجم قوت نفس که ان بساونده است اندر همه جسدست پراگنده و بخاصه تر اندر زیر پوست سر انگشتان دست است که بدو نرم و درشت و متحرک و ساکن و گرم و سرد را اندر یابد، و آنچ این حاست اندر یابد بخلاف آنست که آن دگر حاست ها اندر یافته اند، و مدرک خویش را این مدرک نیز پیش نفس برد که مدرک کلی اوست. پس ظاهر کردیم که نفس را پنج قوت است از بهر پنج گونه مدرک، و فعل هر قوتی از قوت هاء او اندر مدرک و محسوس خویش ادراک اوست، و آنچ محسوس اوست مدرک اوست. آنگاه گوییم بباید دانستن که هر یکی از این قوت هاء اندر یابنده چو مر آن اندر یافتن خویش را اندر یابد، از آن اندر یافتن خود مفعول شود، اعنی چو چشم بنگرد سوی چیزی که مر او را الوان (و) شکل است، قوت بیننده مر آن لون و شکل را بپذیرفتنی مجرد بی هیچ هیولی، و بدان لون و بدان شکل شود تا مر آنرا اندر یابد. پس این بیننده فاعلی باشد که همی بفعل خویش مفعول شود، از بهر آنک آن دیدنی سپس از انک بیننده بیند بحال خویش ماند و بیننده که مر آن لون و شکل را بپذیرد از حال خویش بگردد. پس ظاهر کردیم که اندر یابنده اعنی مدرک از اندر یافتن خویش همی مفعول شود، و حالش همی بگردد و اندر یافته بحال خویش بماند. و این دقیقه را از بهر آن گفتیم که گروهی گفتند: اگر ما مر مبدع عقل را بعقل اندر یابیم آنگاه عقل فاعل باشد و مبدع او سبحانه مفعول اوباشد، و این روا نباشد. و ما بنمودیم عقلا را بدین دلیل عقلی که عقل مر مبدع خویش را اندر یابد باثبات محض بری از همه صفتهاء محسوسات و معقولات، و مبدع حق سبحانه مفعول عقل نباشد، بل عقل بنور اندر یافتن مر او را باثبات مجرد شرف و نور پذیرد، و انفعال سوی عقل باشد نه سوی باری سبحانه و تعالی.و این جوابی شافی است مرین سوال را بارادت عقلی. و حکما گفتند: زمان بسه قسم است. یکی حاضر چو امروز و این ساعت، ودیگر گذشته چون دی و پریر، وسه دیگر آینده چون فردا و پس فردا. و چیزهاء زمانی نیز بدین سه قسم است. پس گفتند: چشم آلت است مر ادراک چیزی را که حاضرست امروز، و گوش آلت است مر ادراک چیزی را که دی و پریربودست و گذشته است، و فکرت آلت است مر ادراک چیزی را که فردا و پس فردا خواهد بودن. و گفتندکه عقل آلت است مرادراک مبدعات را نه مر ادراک مبدع را ولله الحمد و المنه. حکیم ناصر خسرو